یکی از عواملی که بیش از هر چیز دیگری در شرایط کنونی میتواند مانعی سخت در برابر رشد ادامهدار قیمت سهام باشد، نرخهای جذاب سود در بازارهای بدون ریسک است. در شرایط کنونی نسبت به ابتدای دولت یازدهم اقدامات مثبتی انجام شده است اما به نظر میرسد همچنان تا کاهش واقعی نرخ سود در اقتصاد راه زیادی باقی است.
در این میان فعالان اقتصاد همگی به اثر خنثای توافقات لفظی میان مدیران بانکی برای کاهش نرخ سود آگاه شدهاند. طی ماههای اخیر نیز اتفاقات عجیبی در بازار غیررسمی رخ داده که کاملا به عطش اقتصاد برای استقبال از نرخهای بالا اشاره میکند. دست به دست شدن و تنزیل اوراق «سخاب» در بازارهای غیررسمی در شرایط کنونی رسانهای شده است.
نرخهای موثر نزدیک به ۴۰ درصدی در این اوراق باعث شده که حجم نقدینگی قابل توجهی به سمت این اوراق جذب شود. یکی از اثرات اقدامات هیجانی از سوی یک سازمان ناظر و بیتوجهی به مسوولیتهای خود در این مثال کاملا مشخص است. در حالیکه با مهیا ساختن فضا برای پذیرش اوراق سخاب در بازار سرمایه احتمال جهش اینچنینی نرخ و تداوم آن بسیار کم بود با خودداری از پذیرش هر نوع اوراقی در بازار سرمایه از ماههای پایانی سال گذشته، کشف نرخ این اوراق به بازار سیاه سپرده شد.
به نظر میرسد این نگاه دستوری غیرمنطقی به نرخ سود و بازدهی در بازارهای مختلف در نگاه عمده مدیران ناظر اقتصادی کشور نهادینه شده است. به جای ایجاد سازوکار و همچنین قوانین برای خروج از مسیر اصلی، مدیران در برخورد با کمترین مشکل مسیر اصلی را سد میکنند، حال غافل از اینکه ایجاد سد اینچنینی در مسیر اصلی انحراف غیرقابل کنترل را به دنبال خواهد داشت. جلوگیری از گسترش بازار بدهی، توقف عرضه اولیه و همچنین کاهش دستوری نرخ سود در بازار بدون ریسک نیز از جمله راهکارهای شتابزده مدیران ناظر است.
درخصوص نرخ سود بدون ریسک در بازارهای رقیب بورس، به رغم وعده و وعیدهای بسیار اما همچنان نرخهای بالایی مشاهده میشود. البته اقدامات مثبتی در این مسیر انجام شده و به نظر میرسد ادامه این اقدامات از توافقات لفظی برای کاهش نرخ سود موثرتر خواهد بود.
برخورد با موسسات غیرمجاز پولی که زمانی (در سال ۹۲) تا حدود ۳۰ درصد از نقدینگی کشور را در اختیار داشتند و کاهش میزان نقدینگی حبسشده در این نهادهای غیرمجاز مالی به کمتر از ۱۰ درصد از نمونههای مثبتی است که میتواند در ادامه کاهش واقعی نرخ سود موثر باشد.
در شرایط کنونی نیز این امیدواری وجود دارد که تیم اقتصادی جدید و با اهتمام بانک مرکزی از همان ابتدا راهکاری برای رسیدگی به ریشه اصلی نرخ بالای سود در اقتصاد کشور که وضعیت مالی کاملا نامناسب بانکها است، داشته باشند. اصلاح نظام بانکی یکی از مهمترین رخدادهایی است که گرچه میتواند ریسکهای بسیاری را در بر داشته باشد اما فضا را برای کاهش واقعی نرخ سود فراهم میکند.
بر این اساس به نظر میرسد بورس تهران همچنان در رقابت با بازارهای بدون ریسک شرایط بسیار سختی را سپری کند. این موضوع مانعی در برابر حرکت نقدینگی به سمت سهام میشود. از سوی دیگر گرچه نرخ سود همچنان در میزان بالایی قرار دارد اما به نظر میرسد به تدریج شاهد کاهش نرخ سود انتظاری باشیم. البته از سوی دیگر ریسک رشد تورم نیز برای اقتصاد کشور مشاهده میشود. در حالیکه جذابیت بنیادی در سهام قابلیت خودنمایی را در ماههای آتی دارد، میتوان به حرکت نقدینگی به سمت بازار سهام امیدوار بود.
در مقایسه شرایط کنونی بازار سهام با بازارهای رقیب شاید همچنان نتوان پتانسیل رقابتی را برای بورس مشاهده کرد با این حال در مقایسه شرایط رقابتی با گذشته میتوان اتفاقات مثبت را مشاهده کرد. به نظر میرسد مقام ناظر پولی به علت اصلی مقاومت نرخ سود طی سالهای اخیر پی برده و در این میان گامهای مثبتی نیز برداشته شده است. از سوی دیگر نشانههای بنیادی از تعدیل سودآوری شرکتهای بورسی مشاهده میشود که نسبت به قیمتهای کنونی میتواند فضا را برای جذب نقدینگی تازه فراهم کند.