بعد از آنکه بازار سرمایه از پذیرش بیشتر اوراق بدهی اسناد خزانه اسلامی خودداری کرد، شاهد انتشار این اوراق در فضای مالی کشور بودیم، حال با گذشت چند ماه از پدید آمدن بازاری به عنوان سخاب تا نرخ سود ۳۰ تا ۴۰ درصدی هر روز در حال پیشروی است.
هادی غلامحسینی
اسناد خزانه بانکی (سخاب) گویا به یک رقیب جدی برای بازارها تبدیل میشود زیرا با نرخهای ۳۰ تا ۴۰ درصدی آنقدر جذابیت دارد که علاوه بر جذب نقدینگی سرگردان در جامعه، نقدینگی موجود در بازارهایی چون بانک و بورس را نیز جذب خود کند، در این میان هر چند دلیل انتشار اوراق سخاب تسویهحساب دولت با پیمانکارانش عنوان میشود اما کارشناسان ترس از آزاد شدن نقدینگی از بانک و صعود بازار ارز را دلیل توسعه بازاری با عنوان سخاب عنوان میکنند که نرخهایش نگاه هر سرمایهگذاری را به خود خیره میکند. بعد از آنکه دولت در سال ۹۵ با مقاومتهایی در بازار سرمایه جهت انتشار بیشتر اوراق بدهی و اسناد خزانه اسلامی روبهروشد، تصمیم گرفت با عرضه نوع جدیدی از اسناد خزانه با عنوان اسناد خزانه بانکی (سخاب) از کانال بانک برای پرداخت بدهیهایش تأمین مالی کند، حال نرخهای ۳۰ تا ۵۰ درصدی این اوراق و این مقوله که دولت تا چه میزان خیال انتشار اسناد خزانه بانکی دارد برای بازارهایی چون بورس ایجاد نگرانی کرده است، بهطوری که مدیران فرابورس برای پذیرش این اوراق در بازار چراغ سبز نشان دادهاند تا بلکه بتوانند حداقل نرخ سود سخاب را در این بازار کنترل کنند.

از آنجا که در ابتدا حجم اوراق منتشره سخاب چندان قابل ملاحظه نبود، حضورش هم چندان به چشم نیامد اما واگذاری حجم قابل ملاحظهای از اوراق سخاب از تیرماه سال جاری به پیمانکاران طلبکار از دولت، بازار جدید بدهی را در خارج از بازار سرمایه به وجود آورد که نگرانیهایی را برای اهالی تالار شیشهای پدید آورد.
بسیاری از فعالان بازار سرمایه در سال ۹۵ انتشار اوراق بدهی در بازار سرمایه را دلیل رخوت بازار سرمایه عنوان میکردند، بهطوری که در سال ۹۵ از ۵۲ هزار میلیارد تومان تأمین مالی انجام گرفته در بازار سرمایه ۲۹هزار میلیاردش مربوط به اوراق بدهی بود، از همین رو بازار سرمایه دست رد به سینه اسناد خزانه بانکی زد و از پذیرش این اوراق در بازار شانه خالی کرد.
سخاب در سایت دیوار و شیپور
در این بین دولت در خارج از بازار سرمایه اقدام به انتشار اوراق سخاب کرد، بهطوری که حتی در سایتهای دیوار و شیپور نیز آگهیهای خرید و فروش اسناد خزانه بانکی را میتوان رؤیت کرد، به نظر میرسد این اوراق بعد از آنکه بازار سرمایه دست رد به سینهاش زد در فضای مجازی بازار ثانوی خود را یافته است و گویا در نرخهای ۳۰ تا ۵۰ درصد مورد معامله قرار میگیرد، بدین ترتیب بازدهیاش آنقدر چشمگیر است که دیگر باید سخاب را به عنوان یک بازار رقیب برای تمامی بازارها به شمار آورد که از صدقه سر فناوری فضای مجازی است.
شبح سخاب بر فراز بازار سرمایه
با این حال این اوراق به دلیل ویژگیهای خاصی که دارد از جهات مختلفی با اسناد خزانه اسلامی و سایر انواع صکوک که در بازار بورس ارائه میشود، تفاوت دارد. اوراق سخاب از آنجا که در سازمان بورس پذیرش نشده، بازار ثانویه غیررسمی و غیرشفافی برای آن در فضای مجازی تشکیل شده است، از سوی دیگر برخلاف اسناد خزانه اسلامی و سایر انواع صکوک که با نرخهای رقابتی و شفاف معامله میشوند، نرخهای سخاب بسیار قابل توجه است که میتواند تعادل در بازارهای موجود را برهم بزند و حتی نقدینگی را از بانک و بورس به این بازار گسیل کند.
در این بین، در نهایت وضعیت ریسک نکول این اوراق چندان روشن نیست و عرضه سخاب موجب میشود پیمانکاران و طلبکاران از دولت در عمل با چالش مواجه شوند زیرا مجبور هستند اوراق خود را با نرخهای بسیار غیرتعادلی و غیررقابتی به فروش رسانند و به نقدینگی دست یابند. شاید دولت از این حیث نگران باشد که پیمانکاران به دلیل اطاله دستیابی به مطالباتشان از دولت با مشکلات روبهرو شوند یا اینکه از ناحیه جهش نرخ ارز نگرانیهایی وجود داشته باشد اما توصیه میشود سیاستگذاران بازار سرمایه کشور تلاش کنند بازار ثانویه سخابهای فعلی را نیز به بازار متشکل و رسمی بدهی بازگردانند زیرا عرضه سخاب به شیوه فعلی برای سایر بازارها مشکلآفرینی میکند کما اینکه اگر این رویه اصلاح نشود، خروج سرمایه از بازارها و ورودشان به سخاب اجتنابناپذیر است.